Afet Sonrası Topluluk Merkezleri

20-22 Şubat 2023 tarihlerinde Kahramanmaraş'ta gerçekleştirilen keşif gezisinde Dulkadiroğlu İlçesi Sümer Ortaokulu bahçesinde ve çevresinde kurulan çadır alanında gönüllü olarak afet sonrası destek ve iyileştirme faaliyetleri yürüten Kaf Kolektif ekibi ile tanışıldı ve ilk merkezin burada yapılmasına karar verildi.

Sivil Toplum için Destek Vakfı ve Turkey Mozaik Foundation desteği ile gerçekleşen projenin tasarım çalışmalarının başlangıcında 4-5 Mart tarihlerinde Tasarım Atölyesi Kadıköy'de açık çağrılı bir atölye yapıldı. 410 başvuru gelen atölyede, seçilen 45 kişi ile altı ayrı masada çalışıldı. Alınan fon miktarınca karşılanabileceği düşünülen malzeme ve fonun süresi dahilinde dernek üyeleri ve katılımcıların inşa edebileceği düşünülen alan büyüklüğü tasarımda belirleyici oldu. Açık ve kapalı mekânlar olmak üzere yaklaşık 100 m2 için 6 m3 ahşap ve 25 kontraplak olarak belirlenen bu atölye girdisine çok bağlı kalınmamakla beraber, bu miktarlardan özellikle alan büyüklüğü, mekanın nasıl farklı şekillerde kullanılabileceğinin bir araştırma verisine dönüştü. Bölgedeki üretim ve yaşam alışkanlıkları üzerine düşünmenin yanı sıra yeni oluşan durumda özellikle çocuk ve kadınların ihtiyaçları tasarım fikirlerini yönlendirdi. Topluluk merkezi yapısına yönelik çalışmaların yanı sıra mutfak, tuvalet, oyun birimi, hayvan barınağı, sebze yatağı gibi farklı ölçeklerden fikirler derlendi ve tasarlandı. Özellikle yaklaşan yaz mevsimi için gölgelik detayları önemli bir konu oldu. Tasarım atölyesinden sonra 7 Mart tarihinde Salt Galata'da 150 kişinin katılımı ile bir de forum düzenlendi ve atölyedeki fikirler paylaşılıp, yorumlar alındı.

Bu atölyeden çıkan fikirleri sonraki günlerde çalışılmaya devam edildi, detayların sahada bulunmadan netleştirilemeyeceği fark edilerek 22 Mart'ta sahaya gidildi ve 8 Mayıs'a kadar dönüşen ekiplerle aralıksız sahada kalındı. Topluluk merkezinin sahada yerleşebileceği alanda depremden iki ay önce okul öğrencilerinin diktiği zeytin ağaçları bulunmaktaydı. Proje için bu ağaçların arasında kalan en uygun yer belirlendi ve 60 m2'lik bir yapıya dönüşen tasarımın detayları hızlıca tamamlandı. 5 ahşap çerçevenin oluşturduğu merkezin son hali 25 m2 bir kapalı etkinlik alanı, 6m2 bir kapalı depo alanı, 6 m2'lik bir üstü örtülü yarı açık alan ve 23m2'lik açık alanlar içerdi. Tasarımın detaylanması işini, kurucuları aynı zamanda Herkes İçin Mimarlık Derneği üyeleri de olan Critical Craft ekibi üstlendi.

Uygulama çalışmalarına başlamadan önce sahada tanışılan All Hands and Hearts ekibi inşaatı birlikte yapmaya gönüllü oldu. Böylece Sümer Topluluk Merkezi'nin uygulaması Herkes İçin Mimarlık Derneği üye ve gönüllüleri, Kaf Kolektif ekibi, All Hands and Hearts çalışan ve gönüllüleri, ve Sümer mahalleliler tarafından birlikte gerçekleştirildi. Projeye fon sağlayan kuruluşların dışında bireysel bağışçılar ve All Hands and Hearts maddi destek sağladı. Çalışmalar sırasında Kaf Kolektif'in kamp alanında ve Kahramanmaraş Mimarlar Odası Mimkent alanında kalındı.

Kayseri'den alınan sınırlı malzemelerin haricinde inşaat için gereken tüm malzemeleri ve aletleri, her zaman düşünülenler olmasa da muadilleri bulunarak Kahramanmaraş'tan temin edildi. Afet bölgesine uzaktan bakanların ilk etapta iyi niyetleri ile her şeyi dışarıdan götürme çabalarına karşın, mümkün olduğunda yerinden malzeme ve yerel işgücü ile çalışmanın, birlikte yapma niyetlerini beslediğini ve afetzedelerin toparlanmasında daha olumlu katkısı olduğu deneyimlenmiş oldu.

Sümer Topluluk Merkezi alandaki çadırların kaldırılması ve Kaf Kolektif'in bu sebeple faaliyetlerini yaz sonunda sonlandırması nedeniyle hedeflenen şekilde kullanılamadı. Yaz boyu çocukların serbest kullandığı mekan, Ağustos ayında Critical Craft'ın gerçekleştirdiği bir dokuma atölyesine ev sahipliği yaptı. Okul yönetiminin güvenlik sorunu yarattığı görüşü sebebiyle kaldırılmasına karar verdiği merkez, Kasım'da yerinden kaldırıldı. Okulun isteksizliği yüzünden yaşanan iletişim kopukluğu yüzünden durumu Aralık'taki ziyaretlerinde öğrenen Herkes İçin Mimarlık Derneği üyeleri kaldırılma hikayesinin izini sürdü ve söküme gelen Dulkadiroğlu Belediyesi ustalarının yapının özel tasarım ve uygulamasını fark etmeleri sayesinde üç parça şeklinde demonte edilip taşındığı öğrendi. Taşınan yapı Dulkadiroğlu Belediyesi'nin bir konteyner kent yanındaki şantiyesinde yeniden birleştirilip şantiye ofisi olarak kullanılmaya devam etmektedir. İlk amacı ile kullanılmaması hayal kırıklığı yaratsa da farkındalığı olan ustalar ve tasarımının demonteye uygun olması sayesinde yeniden hayat bulması sevindirici bir gelişme olmuştur.

Kendi maddi ve işgücü kaynakları ile bir topluluk merkezi daha yapma isteğini Herkes İçin Mimarlık Derneği ile paylaşan All Hands and Hearts için Türkoğlu Belediyesi ile görüşmeler yapıldı ve Kılılı mahallesindeki konteyner kente ikinci merkezin yapılmasına karar verildi. İlk tasarıma bir çerçeve daha eklenerek büyüyen yapının küçük kapalı alanı 12 m2'ye çıkarak ikinci bir etkinlik alanı daha sağladı. Ayrıca ilk tasarımdaki pencereler ve kapı tasarımları All Hands and Hearts ekibinin isteği doğrultusunda değiştirildi. Zemin, duvarlar ve çatıdaki malzemelerde bütçe, tedarik ve uygulama imkanları uyarınca değişikliğe gidildi. Açıldığı ilk günden itibaren konteyner kentin idareciliğini de yapan komşu okulun müdürü tarafından sahiplenilen yapı, okulun ve Halk Eğitim'in düzenli programları ile aktif bir şekilde kullanılmaktadır. Herkes İçin Mimarlık Derneği ve All Hands and Hearts ile bu süreçte başlayan ilişkiler Eylül sonunda Türkiye'de ayrılmalarına kadar devam etti ve iki kuruluş birbirlerinin deprem bölgesindeki diğer işlerinde de yer alıp, süreçlerde dayanışma sergilediler.