İlgili Projeler

Zeytinburnu Fabrika-i Hümayun Fişek Fabrikası Restorasyon Projesi

MTM (Mimari Tasarım ve Uygulama Merkezi) Mimarlık, projeyi anlatıyor:

İstanbul İli, Zeytinburnu İlçesi, Zeytinburnu Merkez Semti, Demirhane Caddesi ile Kennedy Caddesi arasında yer alan ve 85/1 pafta, 774 ada, 69 parselde bulunan, 1. Ordu Ağır Bakım Tamir Fabrikası (Zeytinburnu Fabrika-i Hümâyûnu) olarak anılan yapı topluluğu içinde yer alan ve varlığını günümüze kadar sürdürmüş Fişekhane (Uzun Bina), Hamam, Dökümhane (Orta Bina), Komutanlık binalarının restorasyon proje ve uygulama hizmetlerinin tümünü özetlemektedir.

İşin sahibi ÖZAK GYO, bu alanın tahsisini aldıktan sonra tescilli binaları korumak ve geriye kalan yerler için de konut blokları yapmak için TOKİ ve Emlak GYO ile anlaşmıştı. Bizim ofisimiz, tarihi binaların rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri ile bunların yapım sürecindeki her türlü detay çözümü ve işin kontrol hizmetini üstlenen iş sözleşmesi ile bağıtlanmıştır.

İşveren bizim işe başladığımız noktaya kadar, bu alanda neler yapmak istediği ile birçoğu yurtdışı mimarlık grubu olmak üzere konsept projeler yaptırmıştır. Alan teslim alındıktan sonra ilk rölöve ve restitüsyonlar da çizdirilmiştir.

Proje 1843’lerden itibaren yapılan Osmanlı Dönemi Fabrika-i Hümâyûn yapılarında tarihin bütün izlerini korumak şartıyla çağdaş anlamda yeni fonksiyonlar kazandırılarak yapılmış aynı zamanda bir dönüşüm çalışmasıdır.

Projelendirme Süreci

İşin örgütlenmesinde ÖZAK GYO bünyesinde projenin şefi restoratör mimar Burcu Durmaz yönetiminde haftalık toplantılarla süreci yönetmiştir. Burcu Durmaz ve şantiyesindeki yardımcı departman teknik arkadaşlar, şantiye şefi olmak üzere proje kararlarının sahaya uygulamalarını yaptırırken, altyapı, mekanik, elektrik… gibi projecilerin de bu toplantılar ile “sorunların belirlemesine ve çözüm önerilerine” dahil edilmesini sağlamaktaydılar.

Kolektif aklın ortaya çıkması proje hazırlık ve detay işlerinde öne alınan bir yöntem oldu. Bu konuda başta değerli hocalarımız Prof. Dr. Can Binan ve Prof. Dr. Feridun Çılı, bilgi ve tecrübeleriyle sürekli katkı verdiler.  Mimari sorumluluğu üzerine alan grubumuzun uygulamaya (sahaya) çıkacak proje eklerini yollayabilmesi haftalık toplantılarda ve saha gezilerinde toplanan bilgilerin tekrar tekrar gözden geçirilmesi, bunun mimari projeye dönüştürülmesi ve onun da kendi bu iç kurulumuzda ele alınıp “tamam” denmesinden sonra mümkün olmuştur.

Yine projelendirme ve uygulama işlerinin bir süreç olarak işlediğini, işlerin sadece “bitirilmek” için değil olması gerekenleri bulmak, düşünmek, araştırmak ve en uygun çözümleri oluşturmak gibi bir yöntemle ele alındığını belirtmek gerekiyor.

Koruma Kurullarıyla yapılan çalışmada, bizim bütün tarihi yapılarda raspa sonrası rölöve ve bulunan bir çok belge ve yapının geçmişini sıvaların çıkmasıyla gösteren hikayesinin ortaya çıkışıyla esas işimiz başlamıştır. Eklenti ve muhdeslerden arınmış bir yapılar grubu ile hakiki rölöveleri, ardından restitüsyonları ve fonksiyonları da hesaba katan restorasyon projeleri hazırlanmıştır.

Zeytinburnu Fabrika-i Hümayunu

19. yüzyılda özellikle de II. Abdülhamid döneminde Zeytinburnu ve çevresinde dönemin teknolojik gelişmeleri ile paralel yapılaşmalar meydana gelmiştir. Bu dönemde Osmanlı devletinin Avrupa ülkelerinde ortaya çıkan gelişmeleri yakalama gayretiyle bir sanayi hamlesi düşünülmüş ve sur dışında Zeytinburnu bölgesi seçilmiştir. Zeytinburnu Fabrika-i Hümayununun bölgede kurulmasıyla semtin gelişmesi hızlanmış ve nüfusu hızla artmış ve 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde sanayileşmenin en yoğun yaşandığı yer olmuştur. Taşıma olanakları açısından yeterli ulaşım alanına sahip kentte özellikle 1850’lerden sonra birçok fabrika kurulduğu bilinmektedir.

Osmanlı Devletinde bu dönemde devlet fabrikaları kurma çabalarının en önemli ekonomik amacı askeri ihtiyaçların yurt içi üretimle karşılanmasıdır. Devletin öncülüğünde gerçekleştirilen fabrika üretimi giderek modernleşen ordunun gereksinimini karşılamaya yöneliktir.

Zeytinburnu Fabrika-i Hümayun adı verilen demir fabrikası tesisleri, Ohannes Dadyan tarafından 1843 yılında kurulmaya başlanmıştır. Fabrikanın tesis ve montajı ise, İngiliz mühendis William Frin tarafından yapılmıştır.  Yeni kurulan bu fabrikanın makinaları, Avrupa’dan getirtilmiş, yardımcı birçok malzeme de ondan üç yıl önce Baruthane’de kurulmuş olan dökümhanede yapılmıştır. Zeytinburnu kompleksi içinde rokethane, baruthane, fişekhane, güllehane, çelikhane, haddehane, bakırhane, demirhane ve eğehane yer almaktadır.  

19. yüzyılın ikinci yarısında tamamen bir silah ve mühimmat fabrikasına dönüşen fabrika “Zeytinburnu Silah Fabrikası” olarak anılmaya başlanmış ve Tophane-i Amire için imalat yapılmıştır. Fabrika 1900 yılında doğrudan orduya bağlı bir mühimmat fabrikasına dönüştürülmüştür. Fabrikanın üretimi, kötü işletilmesi, Avrupa ile rekabet ve devletin siyasi sorunları gibi sebeplerden dolayı gerilemiş ve fabrika I. Dünya Savaşı ve mütareke döneminde kapatılmıştır.

Fevzi Çakmak tarafından 1936 yılında yeniden faaliyete geçirilmişse de fabrika teknolojik açıdan zamanı yakalayamadığından 1948 yılında “Ordu Donatım” sınıfına devredilmiş olup 2015’li yıllara kadar “I. Ordu Bakım Merkezi Komutanlığı” içinde Zırhlı Birlikler Tank Tamir Merkezi olmuştur.

Tarihi Binalar Restorasyon Projesi

1. Ordu Komutanlığının alanı 2015te terk etmesinden sonra, Tank Birliği ve Tamirhanesi olarak kullanılan binalar, ayrıntılı bir röleve ile tespit edilmiştir. Bu aşamadan sonra hazırlanan konsept projelerle yapının kullanım devamlılığını sağlayacak fonksiyonlar tartışılmıştır. Çok önemli bir geçmiş kaynakları tarama dönemi geçirilmiş, yapıların özgün durumlarına ait her türlü belge derlenmiştir.

Rölöve ve restitüsyon projelerinin Kurul onayından sonra yine Koruma Kurulun da talebiyle, bütün yapılarda sıvalar sökülüp, raspa sonrası rölöve projesi ile yapının geçmişi, dönemleri, gördüğü ekler ve muhdesler ortaya çıkarılmıştır. Dolayısıyla yapıdan gelen yeni bilgilerle ve uzman hocaların danışmanlığı eşliğinde hepsi dikkate alınarak “Raspa sonrası Röleve” ve “Nihai Koruma Projesi” meydana getirilmiştir.  Proje hazırlanış süreci sahada fikirlerin tartışılması, uzman bilgilerinin alınması, önerilerin yeniden değerlendirilmesiyle adım adım oluşturulmuştur.

Sahada kurulan geniş bir ahşap atölyesi, ahşap danışmanları eşliğinde; özgün ahşap makas ve kirişlerin sağlamlaştırılması, tekniğine uygun olarak onarılması işlerini gerçekleştirilmiştir. Mekânların açıklıklarını geçmek için durumuna göre onlarca tip ahşap makas kullanılmıştır. Bunlar çıkarılmış ve tamirleri-tedavileri yapılarak yerine konmuştur. Bilhassa Orta Binada çok büyük açıklıkları geçen asma-germe sistem makaslar yerinde restore edilmişlerdir.

Yine bütün kârgir duvarlar, almaşık duvar, kesme taş duvar, tuğla duvar, özgün taş kemer, tuğla kemer restorasyonları için; kullanılan taş, tuğla ve harç malzeme evsafı titizlikle kontrol edilip ve hep bir mokap yapılarak, yapım süreci ilerletilmiştir.

Restorasyon Projesi ve Uygulama Sorumluluğu

Çok geniş bir alanda ve birçok yapının kendi dönemleri içinde değerlendirildiği proje çalışmalarında, proje hazırlanıp bitirilen bir iş olarak değil, hem örneğin sıva sökümü ve raspa sonrasında yapının duvarlarındaki kemerleri, açıklıkları, taş düzenini değerlendirdiğimiz ve buna göre proje üzerinde düzenlemeler yaptığımız bir süreç olarak gelişmiştir. Aynı şekilde yönetmelikler gereği yapılan güçlendirmeler ve diğer inşaat işleri hep bir prova olarak model üzerinden küçük bir yerde yaptırılıp, üretilen işin üzerinden uzmanlar eşliğinde yapılan tartışmalar sonucunda raporlanıp “uygulama için sahaya” gönderilen projelere dönüştürülmüştür. Müellifliğimiz; üç yıla yakın bir süre saha kontrolleri ve dönüşleriyle sürmüştür.

FİŞEKHANE (UZUN BİNA) Bir uçtan bir uca yaklaşık 280 metre uzunluğunda, tarihsel dönemde 3 aşamada (1., 2., 3. Dönem) meydana getirilen bu yapının bir kısmı loft olarak değerlendirilmiş, geçiş aksına yakın bir bölgesi “Pazar-Çarşı” olarak gelenekselin günümüze yansıması şeklinde işlevlendirilmiş, bir kısmı da ofis bölümü olarak değerlendirilmiştir.

HAMAM, deniz tarafında kalan Uzun Binanın en uç kısmında, bütün özellikleri ile restore edilerek sanat ve sergi işlevlerine ayrılmıştır.

DÖKÜMHANE-TOP FABRİKASI (ORTA BİNA) Kültür Merkezi olarak düşünülmüştür. Çok yüksek tavanlı, büyük açıklıklı (Zırhlı Birlikler kullanımındayken içinde tankların dolaştığı…) mekânlar bütünü olan Orta Bina, üç tarihsel dönemde yapılmıştır. Bu yapılar bütününde, Büyük Salon diye ayrılan bölüm sahne ve sahne arkası kulisleriyle çoklu toplantılara, Fuaye ve Restoranlar bölümü büyük buluşmalara ev sahipliği yapacak şekilde planlanmıştır. Taş Meydan binanın kamusal açık alanıdır. Taş meydan altında ise 6 adet sinema salonu bulunmaktadır.  Orta Binada yol tarafından cephe veren sırada yine önemli mağazalara ev sahipliği yapacak ticari bölümlemeler gerçekleştirilmiştir.

KOMUTANLIK BİNASI, bir sosyal merkez gibi işlevlendirilmiştir. Bir kısmında yüzme havuzu ve SPA, ortada sera bölgesi kamusal alan ve diğer kolunda çocuk kulübü yer almıştır.

Projeler 2020 yılı sonuna doğru tamamlanmıştır.

Künye
Proje Yeri: Zeytinburnu, İstanbul
İşveren: ÖZAK GYO - Yenigün - Ziylan - Emlak Konut Ortaklığı
Danışman: Can Binan, Feridun Çılı
Ana Yüklenici: İnter Yapı AŞ
İç Mekan Projesi: Metex Design Group, B Dizayn
Proje Yöneticisi: Burcu Durmaz
Statik Projesi: Tezkon Mühendislik, Modern Mühendislik
Mekanik Projesi: Tanrıöver Mekanik
Tesisat Projesi: Tanrıöver Mekanik
Çelik Projesi: Tezkon Mühendislik
Akustik Danışmanı: Duygu Arsuat
Proje Başlangıç Yılı: 2017
Proje Bitiş Yılı: 2020
İnşaat Başlangıç Yılı: 2017
İnşaat Bitiş Yılı: 2020
Arsa Alanı: 70.945 m2
Toplam İnşaat Alanı: 48.920 m2

Pin It
Mimar

Hasan Kıvırcık

Nilgün Kıvırcık