Ortahisar, Faroz-Ganita Arası ve Mumhane Önü Kentsel Tasarımı: Ganita, İskenderpaşa, Kemerkaya, Çarşı, Pazarkapı ile Hızırbey, Faroz, Yalı Kıyı Şeridi

YAKLAŞIM

"Bu mekân üzerine şu da söylenmelidir ki bizler, ruhî edimlerimizi denizden alan insanlarız. Dalgaları inceleyelim. Sonra insanlarımızı inceleyelim; aynılık görürüz. Denize ne kadar yakınsak o kadar Trabzonluyuz. Ne kadar Trabzonluysak o kadar coşkun, sevgi dolu ve asiliz. Son yıllarda denizden koptuk, koparıldık. Belki de Ganita Trabzonlu kalabildiğimiz tek yer şu an."¹

Trabzon’un önemli bir liman şehri olarak ortaya çıkması, bölgenin milattan önce 63 yılında Roma hakimiyetine girmesi ile başladı. Romalılar Trabzon’a özel bir önem vermişler ve diğer Yunan kolonilerinde yaptıkları gibi Trabzon’a "serbest şehir" özelliği kazandırmışlar; bu amaçla Güzelhisar’ın denize doğru uzanan mevkiindeki kayaların altı oyularak suni bir liman yaptırmışlardı. Roma İmparatoru Adrien tarafından milattan önce 47 yılında yaptırılan bu liman Trabzon’un transit limanıydı ve üzerindeki "Bella Castron" yani bugünkü ismiyle "Güzelhisar" bu limanın adeta "serbest bölgesi" idi.²

Ganita, Trabzon’un kent kültürüne 120 yıl boyunca etki etmiş bir alandır. Burada "alan"ı altı çok çizgili bir kelime olarak seçiyorum. Kültürü içine toplayarak adeta bir merkez vazifesi gören ve aynı anda içinde/merkezinde elediği, dokuduğu, tazelediği kültürü tekrar şehre yayan bir kültürhanedir Ganita. Yaşı kaç olur ise olsun hala güne Ganita’da merhaba diyen ve başka türlü de rahat edemeyen bazı insanlar. Oranın eskileri diyelim bu kişilere. Söyleşilerimiz esnasında ilgimi çeken bir durum oldu; bu eski topraklar, o an orada olmayan bazı başka Ganitalılardan bahsederken "bak, bir de şu vardı... o da buranın mezunudur" diyorlardı. Mekânın şu anki sahibi Adnan Özbilen de çok kullanıyor bu kelimeyi. Anladım ki Ganita, bu insanlar için bir okul. Ben bile ilk gençlik yıllarımda siyasetin, sanatın ve benzeri konuların tartışıldığı yer olarak Ganita’yı bilirdim. Hani İstanbul’un Bab-ı-âli’si var ya; Trabzon’un kültür toplantıları da Ganita’da yapılırdı. Orada devrimci olunur, orada şiir yazmaya başlanır, orada gülünür ve yine orada ağlanırdı. Çok iyi hatırlıyorum; dertlenen oraya gelir ve muhakkak dertlenilecek bir dost bulurdu. Yüz tane masa varsa en azından elli tanesinde tanıdık birini görürdünüz ve hemen yanına çöküp başlardınız ağlamaya. Bakın; bu çok önemli ve güzel bir olgudur. Bütünlüğe, dayanışmaya, kardeşliğe işarettir. Ganita birleştirici, bütünleştirici ve dostlukları pekiştirici bir köy meydanı gibiydi o yıllarda. Bu yönüyle de oraya kafe değil ama okul demeyi daha uygun görüyorum. Modern çağda, ilk olarak bu etki kayboldu. Devlet dairelerinden tutun da bu tür mekânlara kadar aynı nesnel ortamda buluşan insanların bu buluşmayı manevî plana taşıyamadıklarını görüyoruz şimdilerde. Giderek daha da bencil oluyor insanoğlu. Neredeyse, yan masada oturan adamdan ateş istemeyi bile sakıncalı görüyorsunuz. Kafe, çay bahçesi vs. mekânlar sadece yemek ya da içmek için veyahut da sıkıcı, bunaltıcı bekleyişler için kullanılagelir oldu. Oysa Ganita başka ihtiyaçları karşılıyordu daha düne kadar. Nedir bu ihtiyaçlar? Bugünün insanında eksik olan neler ise onlar; sevgi, dostluk, sohbet aşkı, paylaşma erdemi...¹

Uzunca bir süredir fiziksel ve simgesel öz hüviyetini, kendini arayan Trabzon sahil kıyı bandının bu haykırışı karşılık bulmuş; bu bağlamda, kıyı alanı ve yakın çevresinin mevcut yapısının yeniden düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Bu hassasiyetle projede, kayaların üzerinde yükselen Ganita kültürünün paydaşı Karadeniz ile birlikte oluşturduğu muhteşem uyumun belleklerde kalan tadını kentliye tekrar yaşatmak temel hedef olarak belirlenmiş olup; özel mülkiyet kaynaklı işgalin sebebiyet verdiği parçacıl yapı ile fiziksel ve mekânsal eşiklerin baskısı altında kesintiye uğrayan yaya dolaşımı, kıyı kesiminin kamusal dış mekân kalitesini ciddi oranda düşüren en önemli etmenler olarak görülmektedir. Ayrıca, alanın en temel sorunlarından; halkın kıyı şeridiyle bağlantının kesilmesi kaynaklı sorunlara çözüm arayan proje, yatayda ve düşeyde kıyı ile kenti birleştiren sirkülasyon ağları, yeşile ve denize açılan koridorlar ve açık-yeşil alan sistemleri ile kompakt, bağlantılı ve sürekli kıyı ile kıyısal mekânlar oluşturmayı önerir. Analiz edilen bölgede gelişen kent ve değişen ihtiyaçlar sonucunda istikrar gösteren, tek sabitin "GANİTA" olduğu tespit edilmiş olup, saygılı, ölçülü, alışkanlıklara hitap eden bir tasarım dili benimsenmiştir. Minimum müdahale ile kıyı şeridini kentlinin kullanımına açmak ve cezbetmek gayesini güden proje bağlamında; Ganita oturma alanının teras kararları korunmuş, alanda eski beton ayaklar, döşemeler kırılarak doğal kıyı değişimi sağlanmış, yeniden oluşturulmuş ön kıyı rekreatif amaçlı kamusal açık-yeşil teraslarla beslenmiştir. Yeşil alan içerisinde restoran, kafe/ kütüphane- büfeler ile satış birimleri gibi ticari tesis kullanımlarıyla yapılaşan ve kıyı bandını kullanmaya olanak sağlayan yapısal düzenlemeler tercih edilen projede ayrıca; su kenarı oturma ve dinlenme terasları/ manzara seyir noktaları, çocuk oyun- egzersiz/ fitness alanları, yumuşak zemin üzerinde serbest etkinliklere imkan sağlayan aktivite çayırı, koruluk/kamusal (genel) açık-yeşil alanlar, plaza/toplanma alanları, tematik bitki parterleri, kişinin belleğinde iz bırakacak, anı biriktirmesini sağlayan mekânlar-donatılar (Sonsuzluk çerçevesi, Güneşin doğuşu ile batışının aynı noktadan izlenmesine imkan sağlayan Gün Batımı Balkonu), kesintisiz yürüyüş-bisiklet yolları ile bisiklet istasyonları kurgulanmıştır.

Süreç içerisinde başvurulan bazı kaynaklar:
1. Kalfa, Z. (tarih yok). 2022 tarihinde Kamera Arkası: http://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/belgeseller/ganita.html adresinden alındı
2. Okur, M. & Küçükuğurlu, M. (2009). Jeopolitik ve stratejik açıdan Trabzon limanı. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (3) , . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kdeniz/issue/16872/175627
3. Eren, E.T., (2012) Kentsel açık yeşil alanların dağılımlarının tarihi süreç içindeki değişimi: Trabzon kenti Boztepe-ganita aksı örneği. Yüksek lisans tezi, Karadeniz teknik üniversitesi.
4. Kalın A (2004). Çevre tercih ve değerlendirmesinde görsel kalitenin belirlenmesi ve geliştirilmiş: Trabzon sahil bandı örneği. K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 221 s.Trabzon.
5. Özdemir Işık, B., Demirel,Ö., 2014. Kıyı kullanıcılarının kıyı alanı rekreasyon planlama kararları üzerindeki etkisi: Trabzon kıyı bandı örneği. İnönü University Journal of Art and Design 4 (10): 1-11. DOI: 10.16950/std.45450
6. Yılmaz, E. (2011). Ganita Akşama Doğruyum Ben. Trabzon: Heyamola Yayınları.
7. https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/davayi-kazandilar-700-yillik-kalenin-varisi-oldular-6252221/